Mỗi dân tộc đều có lối thiết kế nhà ở khác nhau. Tuy nhiên sở hữu số lượng nhiều và độc đáo như thiết kế nhà ở của người Dao thì không phải nơi đâu cũng có được. Cùng Tiểu mục Du lịch khám phá ngay nét văn hóa đặc sắc của họ nhé!
Đặc trưng thiết kế nhà ở của người Dao
Căn cứ vào mặt bằng sinh hoạt, thiết kế nhà ở của người Dao được chia thành 3 loại là: nhà sàn, nhà đất và nhà nửa sàn nửa đất. Dù với loại nhà nào thì nguyên liệu làm thường được kiếm ngay tại chỗ như gỗ, tre, lá gồi, cỏ tranh…
Người Dao không có thợ làm nhà chuyên nghiệp mà mọi người trong thôn đều có thể làm, bao gồm cả phụ nữ. Giống như nhiều dân tộc khác, người Dao có tính tương trợ lẫn nhau. Mỗi khi trong thôn có người cần làm nhà, họ cùng nhau đi tìm, góp thêm các nguyên liệu. Như vậy công việc được tiến hành thuận lợi, nhanh chóng hơn.
1. Thiết kế nhà ở dạng nhà đất
Nhà đất là loại hình nhà ở có từ rất lâu đời và phổ biến trong đời sống của người Dao. Nhà đất thường có 3 hoặc 5 gian đứng, không có chái. Theo quan niệm của họ thì có ở nhà nền đất thì mới có chỗ để cúng giỗ Bàn vương.
Bộ sườn của nhà đất được cấu tạo rất đơn giản. Mỗi vì kèo chỉ có 2-3 cột, 1 quá giang và 1 bộ kèo đơn. Với người Dao thì nền đất luôn mang tính chất bền vững, thích hợp với điều kiện sản xuất ở miền núi.
2. Thiết kế nhà ở dạng nhà sàn
Nhà sàn là phổ biến với người Dao khi làm ruộng nước và sống gần với dân tộc Tày, Nùng hoặc ở những thôn người Dao chuyên làm rẫy như: Dao áo dài, Dao thanh y, Dao slan chỉ. Với họ, nhà sàn được cất lên trên gò đất thấp, dưới chân núi, trong các thung lũng gần ruộng nước.
Nhưng dù thế nào thì nhà sàn của người Dao vẫn có nét tiêu biểu riêng. Nhà sàn có thông gió trên mái và dưới sàn để tránh ẩm. Trong thiết kế nhà ở của người Dao, mái nhà độc đáo được làm từ những tấm xà lớn để trang trí, lợp bằng lá cọ.
Đảm bảo sự mát mẻ cho mùa hè, ấm áp vào mùa đông. Mái nhà xử lý tự nhiên bằng khói từ ô sưởi vuông trong nhà, trong cách dựng nhà.
3. Thiết kế nhà ở của người Dao dạng nửa sàn – nửa đất
Nhà nửa sàn, nửa đất tập trung tại làng người Dao sống bằng du canh, cư trú trên đất dốc. Do vậy ngôi nhà này chỉ là phương tiện sống tạm thời.
Để thiết kế nhà ở dạng này, người ta không phải bỏ quá nhiều công sức để san nền. Đây không chỉ là bước phát triển của loại hình nhà nền đất mà giúp người dân thích ứng với điều kiện sản xuất du canh du cư.
Cấu trúc ngôi nhà
Về cấu tạo, nhà có 12 cột 4 vì ngoãm, 2 mái. Mỗi vì ngoãm có 3 cột gồm 1 cột cái ở giữa, 2 cột quân ở 2 bên. 1 quá giang và 1 bộ kèo đơn. Với loại nhà cột ngoãm có đặc điểm là tất cả cột đều chôn sâu xuống đất.
Trong mỗi vì ngoãm 2 đầu quá giang gác lên ngoãm ở đầu của 2 cột quân rồi buộc chắc chắn bằng dây rừng. Riêng cột nóc được buộc chặt với quá giang tại điểm giao giữa cột đó với quá giang.
Với loại nhà cột ngoãm, toàn bộ khung nhà gồm cột, quá giang, kèo, xà ngang được làm bằng gỗ. Xương mái có sự kết hợp giữa tre và gỗ hoặc toàn bằng tre.
Thiết kế nhà ở của người Dao truyền thống hầu như không có cửa sổ. Có nhà toàn bộ là cột, kèo, quá giang, tấm lợp bằng tre. Loại này chủ yếu là những ngôi nhà tạm ở nương để cư trú khi sản xuất.
Còn với nhà cột ngoãm, thời gian sinh sống được vài ba năm. Với những tấm phên xung quanh chỉ khoảng 1-2 năm là phải thay rồi.
Mặt bằng sinh hoạt của người Dao
Thiết kế nhà ở nửa sàn, nửa đất chia theo chiều dọc, nửa sau là nền đất còn nửa trước là sàn. Nền đất của họ bên phải có chạn bát, bếp, cối xay, cối giã, bàn thờ. Kế với gian này là chuồng gà. Gian bên trái đặt bàn thờ nhìn ra cửa giữa.
Nửa nhà trước là nền sàn, dùng làm nơi ngủ của các thành viên trong gia đình. Nó cũng được chia thành các gian buồng nhỏ hơn. Gian bên phải là buồng ngủ kè với gian này là máng nước, buồng tắm. Gian bên trái là buồng ngủ của khách, có vách ngăn với lối xuống sàn.
Phần sàn có 1 cửa lớn đối diện với bàn thờ đặt ở phần nền đất còn gọi là cửa ma. Lợn để cúng bàn vương được nuôi ở gầm sàn dưới cửa. Vì cấu tạo của sàn thấp nên gầm sàn chỉ nuôi lợn, gà, còn trâu bò sẽ có chuồng riêng.
Về khuôn viên, tùy thuộc vào điều kiện địa hình, diện tích mà người Dao có thể có hiên hoặc có sân ở phía trước nhà. Phần sân nhà có thể ở 1 hoặc 2 bên đầu hồi. Người Dao cũng không tập trung xây hàng rào xung quanh và làm cổng.Nếu diện tích còn nhiều, họ sẽ trồng cây ăn quả như nho, chuối, bưởi, ổi…
Dù có 3 thiết kế nhà ở với đặc điểm khác nhau nhưng bạn vẫn nhận ra nét chung đặc sắc trong kiến trúc thiết kế nhà ở của người Dao. Đó là cách bố trí bên trong của ngôi nhà. Chính điều này thể hiện người dân tộc Dao vẫn luôn giữ được nét văn hóa riêng của họ.